Nasi eksperci w najnowszym raporcie analizują sektor odpadów oraz przedstawiają kierunki rozwoju w kontekście gospodarki o obiegu zamkniętym. Odpady to palący problem czy cenny zasób?
Sektor gospodarki odpadami w Polsce – pomimo zmian przeprowadzonych w ostatnich latach – wciąż cechuje się szeregiem deficytów, mogących znacząco utrudnić rozwój w kierunku gospodarki o obiegu zamkniętym (GOZ). GOZ to model ekonomiczny, którego celami są m.in. zmniejszenie poziomu emisji CO2, minimalizacja ilości wytwarzanych odpadów i szersze, niż dotychczas, wykorzystywanie w procesach produkcyjnych surowców wtórnych.
W tym kontekście należy uznać transformację polskiego sektora gospodarki odpadami za proces wciąż otwaty, wymagający nowych inicjatyw legislacyjnych i wykonawczych.
Aby wspomóc dyskusję w tym zakresie, Instytut Jagielloński oddaje w ręce Czytelników swoją diagnozę sektora odpadów w Polsce wraz z proponowanymi kierunkami rozwoju.
Według danych GUS, w 2018 roku wyprodukowaliśmy ok. 128,6 mln Mg odpadów, z czego ok. 90% to odpady poprodukcyjne, a pozostałe 10% to odpady komunalne. W tym samym roku, ok. 49% odpadów poprodukcyjnych nadal trafiało na składowiska zamiast podlegać procesom odzysku i ponownego wykorzystania. W przypadku odpadów komunalnych, recyklingowi poddano ok. 26% z nich, natomiast ok. 42% przeznaczono do składowania.
Według szacunków IJ dla 2019 roku, sektor gospodarki odpadami w Polsce wart był ok. 15,3 mld PLN (z czego ok. 7,5 mld PLN dotyczy odpadów poprodukcyjnych, a ok. 7,8 mld PLN dotyczy odpadów komunalnych). Dla roku 2024 szacunkowe wartości to odpowiednio: ok. 20,9 mld PLN, w tym ok. 8,4 mld PLN odpady produkcyjne oraz ok. 12,5 mld PLN odpady komunalne.
Sektor gospodarki odpadami w Polsce charakteryzuje się wysokim udziałem szarej strefy (ok. 30 – 40% wolumenu odpadów), brakiem transparentności i zdolności do osiągania celów recyklingowych, a także wysokim stopniem oligopolizacji. Powyższe negatywne zjawiska, sprawiają, że przy obecnej wartości rynku gospodarki odpadami komunalnymi Polska tracić może rocznie między 2,0 a 2,7 mld PLN nieodprowadzonych podatków.
Kluczowe deficyty zidentyfikowane w obecnym funkcjonowaniu sektora, mogące utrudniać transformację w kierunku GOZ obejmują:
-
- istnienie rozwiązań regulacyjnych (instytucjonalnych), które , utrudniają dalsze ograniczanie szarej strefy;
-
- istnienie rozwiązań regulacyjnych (instytucjonalnych), których efektem jest oligopolizacja sektora;
-
- istnienie rozwiązań regulacyjnych (instytucjonalnych) uniemożliwiających (utrudniających) osiąganie celów recyklingowych systemu gospodarowania odpadami komunalnymi, w tym zbyt niska, w stosunku do celów ekologicznych systemu gospodarki odpadami, efektywność systemu przetwarzania odpadów;
-
- istnienie różnych systemów gospodarowania odpadami dla tych samych frakcji odpadów (m.in. komunalnych, opakowaniowych i zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego);
-
- brak synergii pomiędzy gospodarką odpadami i innymi sektorami gospodarki, w tym sektorem energetycznym.
Spodziewany wzrost wartości sektora (patrz wyżej) oznacza coraz większe wyzwania, przynosząc nowe szanse, jak i potęgując zagrożenia w przypadku zaniechania odpowiednich działań.
Największa wartość dodana w ramach GoOZ wynikać będzie ze zdolności optymalnego przetwarzania, odzyskiwania i ponownego wykorzystania wartościowych frakcji odpadów, a nie prostego procesu odbioru i zdeponowania odpadów na składowisku. Stworzenie właściwego środowiska regulacyjnego oraz operacyjnego gospodarki odpadami w Polsce zadecyduje o kosztach funkcjonowania systemu, co przełoży się na konkurencyjność innych branż, dochody budżetu państwa, czystość środowiska oraz jakość życia Polaków.
Wysokopoziomowe propozycje kierunków zmian, które powinny umożliwić osiągnięcie korzyści o znaczeniu systemowym to:
-
- zapewnienie transparentnych mechanizmów działania sektora oraz narzędzi stymulacji GoOZ,
-
- wzmocnienie nadzoru nad rynkiem i zwiększenie jego spójności i przejrzystości.
Potencjalne korzyści z wdrożenia powyższych kierunków działań to:
-
- ok. 2,5 mld zł dodatkowych wpływów z VAT rocznie w wyniku dalszego ograniczenia zjawiska szarej strefy;
-
- lepsze wykorzystanie środków publicznych (w tym także środków UE) przeznaczonych na ochronę środowiska i gospodarkę odpadami;
-
- ochrona rynku przed monopolizacją ze strony dużych podmiotów;
-
- możliwość powstawania nowych firm (szczególnie MSP) i rozwój rynku odbioru, przetwarzania, recyklingu i obrotu surowcami wtórnymi oraz szansa ekspansji dla polskich przedsiębiorstw już funkcjonujących na rynku;
-
- stworzenie warunków (otoczenia regulacyjnego) umożliwiających rozwój innowacyjnych metod i technologii gospodarki odpadami, w tym metod i technologii pozwalających na ewolucję systemu w kierunku GoOZ;
-
- ograniczenie wykorzystywania surowców pierwotnych w gospodarce na rzecz surowców wtórnych – odzyskanych i ponownie wykorzystanych.
